Arapça’da yeterlilik kalıpları

Bir takipçim, İngilizce’deki (can, must, should) gibi yapıların Arapça karşılıklarını sormuş. Bu yazımda sadece can (:ken olarak okunur) yapısını anlatacağım.

Türkçe’de (-ebilmek) olarak ifade ettiğimiz durumları 

İngilizce’de (can) (may) ve benzer yapılarla ifade ediyoruz.

Arapça’da ise bunu pek çok farklı versiyonla söyleriz.

Bunların bir kısmı yetenekle (ability) ilgili olabilir.

Örn: Yüzebilirim

Bu tarz ifadeler için arapçada tek kelime kullanamıyoruz. İki kelimeden vs oluşan kombinasyonlar kullanıyoruz.

Yetenek ifadesi için:

Gücü yetti, yapabildi  (mazi fiil)	İstetâ’a	اِسْتَطَاعَ
Gücü yetti, yapabildi  (mazi fiil)	Kadera alâ	قَدَرَ عَلَى

Fiillerini kullanabiliriz.

İstetâ’a fiili (istifal) kalıbındandır. Kökü, Türkçe’den bildiğimiz (itaat etmek) fiilidir.

İtaat etti

Tâ’a

طَاعَ

اِسْتَطَاعَ  fiilinden sonra ya:

 

( أَنْ en) bağlacı + şimdiki zaman

formunu kullanırız.

…-ebildim	İstetağtu	اِسْتَطَعْتُ
…-ebilirim	Estetîu	اَسْتَطِيعُ
Yüzüyorum	Esbahu	اَسْبَحُ
Yüzebildim	İstetağtu en esbaha	اِسْتَطَعْتُ أَنْ أَسْبَحَ
Yüzebilirim	Estetîu en esbaha	اَسْتَطِيعُ أَنْ أَسْبَحَ

Ya da اِسْتَطَاعَ fiilinden sonra diğer fiilin (yüzmek) mastarını getiririz:

Yüzebildim

İstetağtu’s-sibâha

اِسْتَطَعْتُ السِّبَاحَة

"Kadera" fiilinin kullanımında genellikle bu fiilin etken ortaç (ismi fail) biçimi kullanılır

Ben…-ebilirim (bu cümleyi erkek kullanır)	Ene kâdir alâ	أَنَا قَادِرٌ عَلَى
Ben…-ebilirim (bu cümleyi kadın kullanır)	Ene kâdira alâ	أَنا قَادِرَةٌ عَلَى

( alâ على) dan sonra fiilin mastar şekli gelir.

Ben yüzebilirim (bu cümleyi erkek kullanır)	Ene kâdir ale’s-sibâha	أَنَا قَادِرٌ عَلَى السِّبَاحَةِ
Ben yüzebilirim (bu cümleyi kadın kullanır)	Ene kâdira ale’s-sibâha	أَنا قَادِرَةٌ عَلَى السِّبَاحَةِ

Yeterlilik kalıbının yetenekle ilgili olmayan kısmı, imkan (possibility) bildirir.

Yetkili biri mesela anne, baba, patron gibi birinin iznini  alarak yapacağımız şeyler için (emkene) fiilini kullanabiliriz.

 Bu fiilin mastarı, Türkçede (imkan) olarak kullandığımız fiildir. (Mümkün) kelimesi de aynı köktendir.

...imkanı tanıdı, mümkün oldu	Emkene	أَمْكَنَ
-ebilir, mümkün olur	Yumkinu	يُمْكِنُ

Bu fiile bitişik (muttasıl) zamir ekleyerek işin kimin için mümkün olduğunu gösteririz:

Bana mümkün olur, ben …-ebilirim	Yumkinunî	يُمْكِنُـنِي
Sana mümkün olur, sen …-ebilirsin       (erkek)	Yumkinuke	يُمْكِنُـكَ
Sana mümkün olur, sen …-ebilirsin         (kadın)	Yumkinuki	يُمْكِنُـكِ

(Yumkinu) dan sonraki fiili, karşımızdaki kişi erkek mi yoksa kadın mı ona göre “şimdiki zaman” çekimine sokarız ve fiilin sonunu (mansub) denilen formda kullanırız

(erkek için fiilin sonu: e sesiyle biter, kadınınki: î uzatmasıyla)

Örnek:

Ben  gidebilirim	Yumkinunî en ezhebe	يُمْكِنُـنِي أنْ أَذْهَبَ
Sen  gidebilirsin	Yumkinuke en tezhebe	يُمْكِنُـكَ أنْ تَذْهَبَ
Sen  gidebilirsin	Yumkinuki en tezhebî	يُمْكِنُـكِ أنْ تَذْهَبِي